PO aardrijkskunde

Natuur en techniek PO

Geschiedenis PO

Sport PO

Engels PO

Taal en spelling po

Kunst PO

Mens en maatschappij PO

Rekenen PO

Jeugdjournaal vrijdag 4 april

Het NOS Jeugdjournaal is een nieuwsprogramma van de NOS met het laatste nieuws voor kinderen van 9 t/m 12 jaar. Er is dagelijks een ochtenduitzending.

Jeugdjournaal

Het laatste nieuws van NOS Jeugdjournaal

Het ochtendjournaal met nieuws over politici die praten over een vuurwerkverbod. Verder antwoord op de vraag waarom veel mensen boos zijn op zakenman Elon Musk. En een voetbalfan met een bijzondere tattoo van zijn club.

Nieuws over wel of niet een vuurwerkverbod en Elon Musk

Soms is een nieuwsbericht pas het topje van de ijsberg. Onderzoeksjournalisten graven dieper, speuren naar verborgen feiten en onthullen wat machthebbers misschien liever geheimhouden. Janouk gaat langs bij onderzoeksjournalisten Bijou van der Borst en Emiel Woutersen, die schokkende feiten aan het licht brachten over watervervuiling in Nederland. Ard en Fjodor willen ook onderzoeksjournalist worden en gaan op zoek naar iemand die misschien wel helemaal niet bestaat.

Het Klokhuis

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Soms is een nieuwsbericht pas het topje van de ijsberg. Onderzoeksjournalisten graven dieper, speuren naar verborgen feiten en onthullen wat machthebbers misschien liever geheimhouden.

Onderzoeksjournalist - Het Klokhuis over journalistiek

Het zonnestelsel 3D

De zon is het stralende middelpunt van het zonnestelsel waartoe, naast zeven andere planeten, ook de aarde behoort. In deze interactieve schoolplaat kun je een reis maken door het zonnestelsel en informatie krijgen over de planeten. Ook kun je zien hoe de planeten zich ten opzichte van de zon bewegen.

Reis mee door ons zonnestelsel

Het zonnestelsel in 3D

Fikkie wordt door de professor naar Indy gestuurd. Indy moet brood kopen, maar onderweg komt ze erachter dat ze iets is vergeten.

Fikkie

Professor Focus woont in een hoge watertoren samen met zijn huisdraakje Fikkie. Bij kinderen komt professor Focus liever niet in de buurt. Ze zijn zo onvoorspelbaar en raar, vindt hij. Daarom stuurt hij Fikkie, zijn kleine draak, eropuit om kleuters en hun gekke emoties vast te leggen.

Rugtas

Nieuw voor primair onderwijs

VO biologie

VO aardrijkskunde

VO geschiedenis

VO Nederlands

Economie VO

Mens en maatschappij VO

Engels VO

VO wiskunde

VO kunst

Wat zou jij doen als je ineens gedwongen wordt om te werken in een ander land? In april en mei 1943 vond in Nederland een grote staking plaats tegen de Arbeitseinsatz. Nederlandse mannen werden gedwongen om in Duitsland te werken. Veel Nederlanders waren het hier niet mee eens en besloten te staken. Op 29 april 1941 begon de staking bij een machinefabriek in Hengelo en verspreidde zich daarna over de rest van Nederland. Meer dan een half miljoen mensen in fabrieken, mijnen en op boerderijen legden een paar dagen het werk neer. De Duitse bezetter reageerde keihard. Tientallen stakers werden doodgeschoten of afgevoerd naar concentratiekampen. Door de agressieve reactie van de nazi's kwamen meer Nederlanders in verzet.

De april-meistaking van 1943

Belangrijke begrippen en gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog uitgelegd in korte explainers.

De Tweede Wereldoorlog in het kort

Naar de themapagina

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden Nederlandse mannen gedwongen om te werken in Duitsland: de Arbeitseinsatz. Froukje vertelt over de Nederlandse staking die daarop volgde, en die door de Duitse bezetter hard werd bestraft.

Check dit skelet van de wolharige mammoet. Icoon van de ijstijd. Hier nu tentoongesteld bij Naturalis als een verzameling botten van een duizenden jaren geleden uitgestorven dier. En je kent 'm natuurlijk als Manny uit Ice Age. Maar wat als ik zeg dat ze in staat zijn om deze wollige vriend weer tot leven te wekken? De-extinctie heet dat. Letterlijk: ontuitsterven. Een soort Jurassic Park Maar dan écht. Niet met deze meid hier. Hey Trix! Maar dus wel met deze knul. Uitsterven ongedaan maken. Het klinkt fantastisch. Zeker nu we aan de voet staan van een zesde massale uitstervingsgolf, wat we sinds de dinosauriërs niet meer hebben gezien. Leg ik allemaal uit. De-extinctie dus. Schijnt nu serieus te kunnen. Mammoeten we het ook willen? Het 8-jarige jochie in mij, dat ook hier naast Trix spontaan begint te stuiteren, zegt: 'Tuurlijk! Hoe f*cking vet!' En als ik dan ik de site bekijk van het bedrijf achter dat project, ga ik nog harder. Het ziet er heel gelikt uit allemaal. En schijnbaar zijn ze ook al heel ver met de Tasmaanse tijger en de Dodo. Er zit ook nog eens veel meer achter dan de-extinctie, zeggen ze. Deze technieken zouden ook de nu bedreigde bestaande soorten beter kunnen beschermen. Terwijl we de technieken ontwikkelen om deze soorten weer tot leven te wekken kunnen we ze direct toepassen om diersoorten te helpen zich aan te passen aan het huidige klimaat. En check dit. De mammoet terugbrengen naar hun oude thuis in het Noordpoolgebied helpt de balans terug te keren in hun leefgebied en zal de schade vertragen of zelfs tenietdoen die klimaatverandering heeft aangericht op onze planeet. Toe maar. Kom ik zo uitgebreid op terug. Maar voor ik het over de-extinctie ga hebben wil ik eerst even praten over extinctie. Die massale uitstervingsgolf waar we nu mee te maken hebben. Dat dier- en plantsoorten uitsterven is doodnormaal. Dat is evolutie. Maar meestal gaat dat geleidelijk, verspreid over vele duizenden jaren. Maar op dit moment worden zo'n één miljoen soorten tegelijk bedreigd. Onze charismatische vrienden. Maar ook ontelbaar minder bekende soorten. Boosdoener? Eén soort: Homo sapiens. Want ineens bewonen wij de aarde binnen no time met z'n acht miljarden en knijpen 'm samen leeg. We kappen bossen, putten de bodem uit verstoren ecosystemen, stoten broeikasgassen uit verzuren de oceanen, warmen de atmosfeer op en veranderen het klimaat. Resultaat: Rampzalig voor de biodiversiteit en het leefgebied van wildsoorten. De mens heeft de aarde overlopen. Wetenschappelijke onderzoeken laten zien dat het tempo waarin soorten nu uitsterven honderden tot duizenden keren hoger ligt dan in de afgelopen miljoenen jaren. Dat het door de mens komt en zelfs steeds sneller gaat. En dat we daardoor dus aan de voet staan van die zesde massale uitstervingsgolf. Leg ik uit. We spreken van een massa-extinctie of uitstervingsgolf als binnen relatief korte tijd - op een geologische schaal van miljoenen jaren - zeker 75 procent van alle plant- en diersoorten verdwijnt. Deze ken je wellicht. Maar de afgelopen 500 miljoen jaar waren er dus al vijf van zulke golven. Weten we dankzij de paleontologie: de wetenschap van fossielen. Die de verhalen vertellen van een ver verleden. Elke laag in de bodem vertegenwoordigt een geologische periode van soms wel miljoenen jaren. Let op. Hier te zien op een tijdlijn. 444 miljoen jaar geleden zien paleontologen de eerste grote uitstervingsgolf. Een abrupte mega-ijstijd roeit een groot deel van het rijke zeeleven uit. Op het land leeft dan sowieso nog bijna niks. Maar het leven in zee herstelt zich. Vooral veel nieuwe vissoorten. Een tweede massa-uitstervingsgolf 80 miljoen jaar later deelt een nieuwe harde klap uit. Hoofdverdachte: fotosynthese. Als nieuwe planten en bossen op het land ineens massaal CO2 uit de atmosfeer halen en zo de aarde drastisch afkoelen. Dan The Great Dying. Die zijn bijnaam dankt aan het uitsterven van bijna al het leven op aarde 96 procent. Mogelijk door meteorietinslagen óf extreem vulkanisme. Het wordt in elk geval bloedheet op aarde. En in de vijf miljoen jaar daarna is het hier akelig stil. Maar Het leven vindt een weg. Met ook de eerste dino's. Die krijgen hun eerste grote klap 200 miljoen jaar geleden. Hoofdverdachte is hier extreme vulkanische activiteit als het supercontinent Pangaea openscheurt. Leidt wel een nieuw geologisch tijdperk in het Jura. De hoogtijdagen van de dinosauriërs. Maar dan. De laatste grote massa-extinctie, 65 miljoen jaar geleden. Driekwart van alle soorten uitgeroeid. Door een gigantische meteoriet. De begraven Chicxulub-krater in Mexico bewijst dat. Bijna álle dino's weggevaagd. Bijna We weten nu dat vogels de laatst overgebleven dinosauriërs zijn. Ook kleine zoogdieren overleven de inslag Onze voorouders. En die van hem. Maar zijn verhaal komt zo. Zeg eerst allemaal maar even allemaal: 'dankjewel Chicxulub-meteoriet'. Want de één z'n dood, is de ander z'n brood. Maar ik had het begin dit hoofdstuk over de zesde uitstervingsgolf. We zitten nog lang niet op die driekwart, maar wat wij nu al in een paar eeuwen klaarspelen, is ongekend. Veel van deze wondere wezens lijken voor eeuwig te verdwijnen. In andere woorden: wij zijn nu die 'meteoriet'. 

Maar dan: de-extinctie. Ontuitsterven dus. Dat kan op drie manieren. Eén is klonen. Op een kunstmatige manier een soort voortplanten met een exacte kopie van het DNA voor een identiek exemplaar. Zo werd schaap Dolly in de jaren 90 wereldnieuws. Schaap Dolly was een sensatie, een wetenschappelijke doorbraak. Fascinerend. Maar Dolly roep ook enge vragen op. Als we een schaap kunnen klonen, vragen mensen zich af waarom dan niet ook een mens? Tot het laten klonen van je huisdier. Ze hielden zo veel van Marly dat ze 'm niet los konden laten. Voor 50.000 dollar kun je een kloon van je geliefde huisdier thuis laten bezorgen. Het is precies een kopie van Marly. Heeft met de-extinctie verder helemaal niks te maken. Maar de Pyrenese steenbok, uitgestorven in het jaar 2000, wel. Wetenschappers hadden van Celia, de allerlaatste van haar soort cellen bevroren en bewaard. In 2003 werd zij succesvol gekloond, als eerste ont-uitgestorven dier ooit. Of ja succesvol. Dit was er allemaal nodig om tot de geboorte van één kloon te komen. Die al na tien minuten stikte, overleed en dus opnieuw uitstierf. Dat vat de uitdagingen en ook de ethische bezwaren rondom klonen wel samen. Ook heb je er een 100 procent compleet genenpakket voor nodig. Maar met al uitgestorven dieren is dat lastig. Dus de-extinctie door klonen nee. Of misschien toch? Eerst nog: terugkruisen. 
Een tweede, natuurlijkere, manier van de-extinctie. Door bestaande diersoorten selectief te fokken, kun je eigenschappen van al uitgestorven soorten terughalen. Dat gebeurt. Goed voorbeeld vinden we hier in Nederland: het Tauros-programma. We hebben een lange weg afgelegd van zo'n 40- tot 50.000 jaar geleden, tot nu. En nu hebben we de technologie en de behoefte om die kuddes weer vrij rond te laten lopen. Ze hebben succesvol de Oeros teruggebracht. Een al eeuwen geleden uitgestorven wilde rundsoort. Of ja, een 2.0-versie dan, maar nauwelijks te onderscheiden van z'n voorouder. En het mooie: Dat grazen van die Oeros is superbelangrijk voor het ecosysteem van de Europese wildernis. Goed voor de biodiversiteit. Toen, en nu dus opnieuw. Een succesverhaal. Terugfokken naar deze vriend, dat gaat niet gebeuren. Daarvoor is-ie al te lang geleden uitgestorven. Maar dit is wel een prachtig bruggetje naar Pleistocene Parc. Hier: diep in Siberië. Een soort Jurrassic Park, maar dan terug naar de ijstijd. Een initiatief van vader en zoon Sergei en Nikitia Zimov, die dit natuurreservaat willen herstellen naar de oude steppe graslanden van toen. Grassoorten kunnen niet concurreren met mos, struiken en bomen zonder de hulp van dieren. Maar we kunnen dit terugdraaien. Door grote dieren terug te plaatsen, voorkom je dat al alles teruggroeit. Dan krijg je gras, waar een pak sneeuw op blijft liggen die wordt platgestampt. Dat vertraagt het dooien van de permafrost, waardoor broeikasgassen in de grond blijven. Of dit écht gaat werken Hoeveel dieren heb je nodig? Honderdduizenden? Miljoenen? Je moet ergens beginnen, je moet bewijzen dat het werkt. Ons experiment is er een van de lange adem. Tientallen en tientallen jaren. Tientallen jaren? - Ja. Hadden ze maar een enorme kudde reusachtige herbivoren liefst een beetje bekend met het Pleistoceen. Misschien een slurf, slagtanden, dikke vacht Wat zij nodig hebben is de grootste bomenbreker van de afgelopen 20.000 jaar. Heb je de mammoet nodig om dit allemaal terug te brengen in het park? Heb jij je rechterarm nodig om te werken en te leven? Zelfde geldt voor de mammoet. He he. Eindelijk ben jij aan de beurt. Eerst even wat mammoet-basics. Honderdduizenden jaren is hij de hoeder van de steppe op het noordelijk halfrond. Van Europa tot Noord-Amerika. Dé bewaker van het ecosysteem. Waar andere soorten van profiteren. Jij wil een bodyguard zodat je niet iemands bijgerecht wordt. En ja, zelfs voor het reguleren van het klimaat. Maar zo'n 4000 jaar geleden sterft de allerlaatste mammoet hier op het eiland Wrangel boven Siberië. En wij zijn op z'n minst medeplichtig. Moeten wij dat dan ook weer terug willen draaien? Volgens sommige mensen spelen jullie voor God. Ik vind van niet. Onze voorouders speelden voor God 15.000 jaar geleden. En wij proberen 'm slechts terug te halen. En ze krijgen hulp: van dat ene bedrijf achter het mammoetproject Colossal Biosciences. In de laatste 10 jaar heeft de mensheid significante vorderingen geboekt in het begrijpen van DNA en het gebied van de genetica. Een doorbraak in gentechnologie zoals CRISPR en andere technieken maakt het mogelijk om een genenbestand te lezen, te bewerken en zelfs te ontwerpen. Met gentechnologie dus. 
De derde vorm van de-extinctie. Door te knutselen aan het DNA van een organisme of het aan te vullen met het DNA van een verwante soort. We brengen deze uitgestorven soorten terug om de biodiversiteit te vergroten en die techniek gebruiken we voor dierenbescherming, en dat is best cool. Klinkt inderdaad 'pretty cool'. Ze werken ook al nauw samen met organisaties voor natuurbehoud en doen bijvoorbeeld onderzoek naar een vaccin tegen olifantenherpes. De kansen voor wilde olifanten vergroten op een mooie toekomst. Maar hun topprioriteit is toch echt 'de-extinction'. Met nu dus de Dodo, de Tasmaanse tijger. Weggejaagd uit zijn leefgebied door de opkomst van de menselijke beschaving. En vooral dus die wolharige mammoet. Met grote beloftes dus. Het doel van Colossal is om uitsterven iets uit het verleden te maken. Wauw. Zegt evolutiebioloog en schrijfster van dit boek Beth Shapiro. Voor bijvoorbeeld het mammoet-project beginnen we met iets dat al bestaat. Een Aziatische olifant is het meest aan de mammoet verwant. We hebben al 98 procent van een mammoet. Ok, effe heel simpel gezegd: ze halen mammoet-DNA uit opgegraven resten in de permafrost. Ze mixen vervolgens die mammoet met olifantencellen en tweaken net zo lang tot ze meer mammoeteigenschappen krijgen. Zoals een wollige vacht, kleine oren en grote slagtanden. En dan… Dan gebruiken we somatische celkerntransplantatie een proces dat bekendstaat als klonen. Huh? Dus toch klonen? Van die cellen maken we een embryo en die implanteren we in een draagmoeder. Het wordt geboren, lijkt op een mammoet en gedraagt zich zo en het leeft nog lang en gelukkig, best simpel toch? Wacht effe Zaten daar niet allemaal ethische dilemma's aan vast? En risico's? Zomaar wat bezwaren. We hebben nooit levende mammoeten gekend. Wat weten we nou echt over wat ze nodig hebben? Een echte mammoet? - Een echte mammoet. Dus het is geen hybride? Goed punt. Het wordt geen echte mammoet, maar nieuw soort hybride 'mammoefant'. Dus technisch gezien ook geen de-extinctie. Zegt ook de andere mede-Colossal oprichter zelf: George Church. Eigenlijk maken we een hybride die zomaar had kunnen bestaan. Speel je als Church dan niet toch een beetje voor God? Ander punt: dierenleed. Er kleven enorme gezondheidsrisico's aan klonen. En hoeveel toch al bedreigde olifanten heb je nodig als surrogaatmoeders die in gevangenschap mammoetkloontjes moeten baren? Met hoeveel traumatische miskramen? Colossal heeft het daarom al over artificiële baarmoeders. Maar dat betekent dus ook: opgroeien in een lab. Maar olifanten zijn intelligente en complexe wezens met sterke familiebanden. Het allereerste mammoetkloontje uit een lab wordt zo'n beetje het eenzaamste dier op aarde. En het leeft lang en gelukkig. Maar wie voedt 'm op? En wat als moeder olifant het gekke wollige Frankenstein-kalfje afstoot? Wat zou jij doen als je ineens een chimpanseetje krijgt? En voor een gezonde populatie met genetische diversiteit heb je niet één mammoet ook geen honderd, maar vele duizenden nodig. Er zijn talloze voorbeelden waarbij mensen invasieve soorten hebben geintroduceerd en daarmee ecosystemen hebben verwoest. Doen we dat nu weer? En om ook impact te hebben op het landschap en klimaat, zelfs miljoenen. Heb je effe? Het duurt tientallen jaren? - Ja. Of nog langer. Overleeft deze nieuwe soort überhaupt in het wild? Op een door Homo sapiens overlopen opgewarmde planeet? De mens heeft de wereld overlopen. En zo staan er nog wel meer vragen open, die pas te beantwoorden zijn als die mammoet er uiteindelijk is. Maar is het kwaad dan niet allang geschied? Colossal doet kolossale claims. We willen uitgestorven soorten terughalen en al het leven op aarde behouden. Om van uitsterven iets uit het verleden te maken. Maar kunnen ze die waarmaken? In de paleontologie zijn ze zeer kritisch en het idee wordt afgedaan als 'absurd'. Anderen vrezen dat het uitdraait op een verkapt huisdierproject voor miljonairs. En ook de wetenschappers die wij spraken bij Naturalis zijn zeer sceptisch. Daarbovenop de-extinctie door gentechnologie is hartstikke duur. Geld dat naar andere projecten voor natuurbehoud kan gaan. In plaats van naar één, of drie al uitgestorven dieren. Toch slaat juist dít verhaal enorm aan. Want over geld gesproken. Dat is zelfs de reden dat we het hier nu over hebben. Vandaag ben ik blij om te kunnen zeggen dat de grootste investering ooit is gedaan in dierenbescherming en de-extinctie. Ik heb het over 200 miljoen dollar. Wie weet lukt het ons ooit extinctie iets uit het verleden te maken. 200 miljoen, is in één klap bijna een verdubbeling van hun budget. Ook beroemdheden als regisseur Peter Jackson, van je-weet-wel Paris Hilton en anderen steken miljoenen in dit project. Geld zat dus. Ze hebben een enorme klap geld opgehaald. De wetenschap is er gewoon, het was echt een kwestie van geld. Daarom dus de vraag van deze video komt de mammoet daadwerkelijk terug? Het zou dus zomaar echt kúnnen. Of ja een hybride, deels genetisch gemanipuleerde en deels gekloonde 2.0-mammoefant-variant dan, ofzo. De echte vraag is: moeten we dat wel willen? Mag je helemaal zelf oordelen. Maar de vraag of de-extinctie hét antwoord is op de huidige zesde massale uitstervingsgolf durf ik wel te beantwoorden. Nee. Hoe dan wel? We moeten leren met de natuur samen te leven, in plaats van ertegen. Dat weten anderen misschien beter. ..en ik ga je vertellen hoe. Hoe heet ook alweer die film dat alles na sluitingstijd in het museum tot leven komt?

Komt de mammoet terug?

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

NOS op 3

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

De mammoet is nu uitgestorven, net als de oeros. Mensen hebben invloed gehad op het uitsterven van deze dieren. De technologie om dit terug te draaien is bijna zover, dit wordt de-extinctie genoemd. Dit kan gunstig zijn: het grazen van de ooeros was belangrijk voor het ecosysteem van de Europese wildernis en goed voor de biodiversiteit. We zouden dit soort dieren terug kunnen brengen met gentechnologie of terugkruisen. Maar is dat ook een goed idee?

Uitsterven ongedaan maken door terug te kruisen of gentechnologie

Welkom, ontdekkers van de verborgen waarheden. Vandaag neem ik je mee in de wereld van complotdenken. Het woord complot, oftewel complot, is het Franse woord voor samenzwering. Zo'n samenzwering gaat vaak over een geheime afspraak tussen een groep mensen die een plan maken om iets te veranderen, te verbergen of juist bekend te maken. Door alle informatie die op ons afkomt, kan het zijn dat je soms niet alles begrijpt of dat een ingewikkelde gebeurtenis je bang maakt. Misschien voel je je onrustig, ga je twijfelen en wil je graag weer de controle terugkrijgen op wat er in de wereld gebeurt. Dat is best logisch. Je brein wil een uitleg hebben. Je gaat dan net zo lang zoeken, doorklikken en kijken totdat je een voor jou logisch antwoord hebt gevonden. Bijvoorbeeld in een complottheorie. Dat is een theorie waarbij mensen twijfelen of een bepaalde gebeurtenis wel echt zo is verlopen zoals dat verteld wordt door bijvoorbeeld de overheid, de mainstream media of wetenschappers. Een complottheorie lijkt vaak een logische oplossing voor een ingewikkelde gebeurtenis of probleem. Ook al zijn er geen bewijzen voor. Complotdenkers spelen namelijk in op het idee: waar rook is, is vuur. Zij denken dat als er een voorspelling wordt verteld, dat het dan ook best wel waar zou kunnen zijn. Om te snappen waarom we in zo'n theorie willen geloven, duiken we wat dieper ons brein in. Een piepklein deel van ons brein, de amygdala, reageert wanneer wij angstig of onzeker zijn. Wanneer we iets niet begrijpen of wanneer iets ons bang maakt, kan de amygdala overactief worden. Als dat zo is, kun je gaan denken in complotten of zelfs paranoïde worden. Om niet helemaal para te worden is het debunken van complottheorieën ontzettend belangrijk. Dit betekent het onderzoeken en bewijzen dat iets wel of juist niet klopt op basis van betrouwbare informatie. Onze filterbubbel en het sociale media algoritmes spelen hier ook een belangrijke rol in. Via jouw sociale media, waar informatie supersnel verspreid wordt, kunnen complottheorieën door het dak gaan. Het algoritme pusht die opvallende en extreme ideeën ook nog eens naar voren, zodat jij eerder gaat kijken, liken of delen. Maar onthoud: soms is er niet een simpel antwoord, hoe vervelend dat ook is. Ga uit van het goede in ieder mens. Net als dat diezelfde persoon ook een vergissing kan maken zonder kwade bedoelingen.

Complotdenken

Handige explainers voor in de klas, die uitleggen hoe algoritmes, filterbubbels en desinformatie impact hebben op het brein en emoties. Door open te staan voor een ander perspectief, krijgt wij-zij denken minder kans!

Filterbubbel

Bij een complet twijfelen mensen of een bepaalde gebeurtenis wel echt zo is verlopen zoals dat verteld wordt door bijvoorbeeld de overheid, de mainstream media of wetenschappers. Je brein wil een uitleg hebben. Je gaat dan net zo lang zoeken, doorklikken en kijken totdat je een voor jou logisch antwoord hebt gevonden. Maar onthoud: soms is er niet een simpel antwoord, hoe vervelend dat ook is.

Waarom gaan mensen complotdenken?

Het zijn niet alleen kolenmijnen onder de Limburgse grond die van groot belang zijn geweest voor Nederland. We zijn in de Sint Pietersberg. We zijn om precies te zijn in een kalksteengroeve. In de Sint-Pietersberg hebben ze zo'n 20.000 gangetjes weten te maken met een totale lengte van 180 kilometer. En dat is ideaal als je iets of iemand wil verbergen zoals Nederlandse kunstschatten in de Tweede Wereldoorlog. Hier in deze rekken, daar hingen de kunstwerken, niet gesorteerd naar maker of leeftijd of tijd waarin ze gemaakt zijn, maar gewoon gepuzzeld om zoveel mogelijk rekken te vullen en zoveel mogelijk kunstwerken kwijt te kunnen. Onder dit plankier heeft vanaf 1942 de Nachtwacht gelegen in het donker, mooi opgerold in een krat en die werd af en toe gedraaid en dat was een prima plek. Heeft ie de oorlog goed overleefd. De geallieerden zijn eindelijk in Nederland, maar de oorlog is nog niet voorbij. Maastrichtenaren zijn doodsbang dat ze tussen twee vuren komen te liggen als de geallieerden en de Duitsers de bruggen in de Maas gaan beschieten. Duizenden mensen vluchten de mergelgrotten in. We zijn nu in het Stelsel Zonneberg en dat is het stelsel waar de evacuatie heeft plaatsgevonden waar de mensen naartoe konden gaan in tijden van calamiteit en de oorlog. Ze zijn in 1943 begonnen met het bedenken en uitvoeren van het evacuatieplan. Maastricht had 60.000 inwoners in die tijd en het was bedacht voor zo'n 30.000 mensen ongeveer, een groot gedeelte. Die konden hier naar binnen. Het hele stelsel was verdeeld in 26 gebieden. Die noemden ze vakken en ze hadden gidsen opgeleid die de mensen dan konden brengen naar het vak wat correspondeerde met de wijk waarin ze woonden. En dan kreeg elk gezin min of meer een nisje toegewezen. En daar konden ze dan gaan slapen. Plassen, poepen, daar hadden ze ook voorzieningen voor gemaakt, latrines hadden ze gemaakt. En dat is inderdaad niet meer dan een aantal schotjes met houten balkjes. Wat mergelpoeder om de behoefte af te dekken. Er zat geen afvoer, dat is gewoon een kuil waar een beetje mergelpoeder overheen ging, dus dat zal niet echt fris geroken hebben denk ik. Kijk, hier was ook zo'n latrine. Maar die hebben ze later afgebroken. Hier zaten die schotjes en dit was de gleuf. Dit is de bakkerij uit de Tweede Wereldoorlog. Daar konden tienduizend broden per dag gebakken worden. En meel was opgeslagen in een kerk buiten het stelsel omdat het hier heel vochtig is. Dit was ook de enige plek in de berg waar iets van warmte was. Er zijn de laatste dagen van de oorlog op eigen beweging zo'n 8000 man hier binnen geweest met een piek van 12.000 man. En nou laten we zeggen dat ze met 8000 man binnen geweest zijn. Met de 8001 zijn ze naar buiten gegaan want er is hierin de bakkerij op deze plek waar warmte was nog een jongetje geboren. Nou, als je hier kijkt dan zie je een opschrift van mensen die hier inderdaad verbleven. Je ziet ook de datum erbij 14 september '44. Precies vier jaar, vier maanden en vier dagen nadat de Duitsers Nederland waren binnengevallen, was Maastricht als eerste stad bevrijd. En eigenlijk vrij snel na de bevrijding klonk hier door de bergen uit de omroepinstallatie het Wilhelmus. En toen zijn de mensen vertrokken. 15 september was de berg weer leeg.

Grotten in Limburg

In 1974 komt er een einde aan de mijnbouw in Limburg. Hoe kijken de mijnwerkers terug op hun mijnverleden? Winfried Baijens gaat op zoek naar de littekens én trots in de Limburgse mijnstreek.

Het stof daalt in de klas

Duik in de Limburgse kolenwereld

In de Limburgse grotten werd niet alleen mergel gewonnen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is het een opslagplaats voor Nederlandse kunstschatten, zoals de Nachtwacht van Rembrandt. Ook vluchten er tijdens de oorlog zo’n 8000 mensen de grotten in.

Verstopplekken tijdens de Tweede Wereldoorlog

Nieuw voor voortgezet onderwijs

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Schooltv

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Wist je dat Schooltv ook onderdeel van de publieke omroep is?                     

Laat Schooltv niet wegbezuinigen! 

Narcis in de knop

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!